गंगाराम गवाणकर - मालवणी भाषेचा अजरामर गंध...

        कोकणाच्या पश्चिम कडेला, समुद्राच्या खाऱ्या वाऱ्यात आणि झाडांच्या सळसळीमध्ये एक गंध आहे, तो म्हणजे मालवणीतले आपलेपण, चव, माणुसकी आणि विनोद. या गंधाला, या ओळखीला रंगमंचावर प्रतिष्ठा देणारे नाव म्हणजे गंगाराम गवाणकर. या नावाने अनेक दशक मालवणी भाषेचा झेंडा उंच धरला. आणि आज, ते आपल्यात नाहीत, पण त्यांचा आवाज, त्यांची शैली, त्यांची मालवणी अजूनही कानात गुंजते.
       गंगाराम गवाणकर हे फक्त अभिनेता नव्हते; ते मालवणी भाषेच्या संस्कृतीचे प्रवक्ते होते. मैदानात, मंडपात, वा नाट्यगृहात ते चढले की साऱ्या जागेला त्यांच्या बोलीचा नाद लागायचा. साधेपणाच्या आवरणात खोल जीवनदर्शन, आणि लोक हसवणारा पण विचार करायला लावणारा विनोद.सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील भूमीवर जन्मलेल्या गवाणकरांनी बालपणापासूनच नाटकाच्या आवडीला जोपासल. शाळेच्या रंगमंचावर सुरू झालेला हा प्रवास नंतर व्यावसायिक नाट्यसृष्टीत पोहोचला. त्या काळात मालवणी भाषेला मुख्य प्रवाहात स्थान नव्हत. पण गवाणकरांनी तिचा अभिमान केला आणि आपल्या कामातून ती बोली जगभर गाजवली.त्यांनी केलेल्या व्यक्तिरेखांमध्ये मालवणी लोकजीवनाच प्रखर आणि जिवंत चित्र असायच, मत्स्य व्यवसाय, गावकुसातील राजकारण, आणि त्या मागे असलेल माणुसकीच गाठोड. गवाणकरांनी मालवणी नाटकांना मोठा उठाव दिला. “म्हसवड,” “मोजक बोलूया ना,” “गाव गर्द झालय,” अशा अनेक नाटकांनी ग्रामीण रंगभूमी गाजवली. त्यांच्या अभिनयात अस्सलपणा होता, म्हणूनच त्यांच्या हावभावांमध्ये लोकांना स्वतःच प्रतिबिंब दिसायच.सिनेसृष्टीतही त्यांनी आपली ओळख निर्माण केली. मराठी तसेच कोकणी सिनेमा आणि मालिकांमधील त्यांच्या भूमिकांनी विनोद, हळवळ, आणि आपलेपण यांचा अनोखा संगम दाखवला. त्यांनी केवळ भाषेला नव्हे तर त्या भाषेतील भावविश्वालाही प्रतिष्ठा दिली. गवाणकर यांच्या संवादात एक नैसर्गिक गोडवा आणि लोकलयीचा रिदम असायचा. त्यांच्या अभिनयात कृत्रिमतेचा लवलेश नसायचा. त्यांनी साध्या शेतकऱ्याच्या, मच्छीमाराच्या किंवा गावकऱ्याच्या व्यक्तिरेखेला उच्च कलात्मकतेचा स्तर दिला. त्यांचा मंचावरचा ठसा म्हणजे मालवणी मातीच प्रतिबिंब. प्रेक्षकांना ते आपलेच भासायचे, त्यांच्या संवादांमधून गावाचा सुगंध यायचा. म्हणूनच, ते केवळ कलाकार नव्हते, ते आवाज होते मालवणी मनाचा.आज गंगाराम गवाणकर नाहीत, पण त्यांची मालवणी आजही जिवंत आहे. गावागावात, नाटकांच्या रंगमंचावर, आणि लोकांच्या मनात त्यांचा आवाज घुमतो. त्यांनी जपलेला मालवणीपणा आता आमच्यावरची जबाबदारी आहे.त्यांच योगदान हे केवळ नाट्यक्षेत्रापुरत मर्यादित नव्हत; त्यांनी एक बोली, एक माणुसकी आणि एक संस्कृती जगासमोर उभी केली. त्यांच्या जाण्याने मालवणी भाषेचा एक अविभाज्य स्वर हरपला आहे, पण त्यांच कार्य आमच्या प्रत्येक उच्चारात, प्रत्येक विनोदात, प्रत्येक संवादात जिवंत राहील.