गोवा मुक्तिदिन : इतिहासाच्या अंधारातून स्वातंत्र्याच्या प्रकाशाकडे

      इतिहासाच्या पानांवर काही दिवस असे असतात की ते केवळ तारखा नसतात, तर संपूर्ण युगाचा आवाज बनतात. त्या दिवसांमध्ये रक्त, अश्रू, संघर्ष आणि स्वप्नांची कहाणी दडलेली असते. १९ डिसेंबर १९६१ हा असाच एक दिवस आहे. या दिवशी गोव्याच्या मातीने परकीय गुलामगिरीचे ओझे झटकून टाकले आणि स्वातंत्र्याच्या प्रकाशात पहिला श्वास घेतला. गोवा मुक्तिदिन म्हणजे केवळ एका प्रदेशाची मुक्तता नव्हे, तर भारतीय स्वाभिमानाचा विजय होय.

पोर्तुगीज सत्तेची दीर्घ आणि कठोर छाया

      इ.स. १५१० मध्ये पोर्तुगीज गोव्यात आले आणि त्यांनी हळूहळू येथे आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले. जवळजवळ ४५१ वर्षे गोवा परकीय सत्तेखाली राहिला. या काळात स्थानिक जनतेवर धार्मिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक बंधने लादण्यात आली. मराठी, कोंकणीसारख्या स्थानिक भाषांना दुय्यम वागणूक देण्यात आली. अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य नव्हते. अन्यायाविरुद्ध बोलणे म्हणजे कारावास, छळ किंवा मृत्यूला आमंत्रण देणे असे होते.

भारतीय स्वातंत्र्यानंतरही गोवा गुलामच

      १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र झाला; मात्र गोवा अजूनही परकीय सत्तेखाली होता. भारत सरकारने अनेक वेळा शांततामय मार्गाने गोवा भारतात विलीन करण्याचा प्रयत्न केला, परंतु पोर्तुगीज सरकार हटवादी भूमिकेवर ठाम होते. त्यांनी गोव्याला “पोर्तुगालचा अविभाज्य भाग” असे जाहीर केले.

गोव्यातील स्वातंत्र्य चळवळीचा उदय

      या अन्यायाविरुद्ध गोव्यातील देशभक्तांनी संघर्ष उभारला.डॉ. राम मनोहर लोहिया यांनी १९४६ साली गोव्यातील जनतेला अन्यायाविरुद्ध उभे राहण्याची प्रेरणा दिली. त्यांच्या भाषणांनी गोव्यातील शांतता भंगली पण ती गुलामगिरीची शांतता होती.टी. बी. कुन्हा यांसारख्या नेत्यांनी संघटन, लेखन आणि आंदोलनाद्वारे गोव्याच्या मुक्तीसाठी लढा दिला. अनेक सत्याग्रहींनी गोळ्या, लाठ्या आणि तुरुंगवास सहन केला. काहींनी आपले प्राणही अर्पण केले.

निर्णायक क्षण : ऑपरेशन विजय

   अखेरीस भारत सरकारने कठोर निर्णय घेतला.ऑपरेशन विजय या नावाने भारतीय लष्कर, नौदल आणि वायुदल यांची संयुक्त कारवाई सुरू झाली. अवघ्या ३६ तासांत पोर्तुगीज सैन्याने शरणागती पत्करली. या निर्णयामागे भारताचे पहिले पंतप्रधान पंडित जवाहरलाल नेहरू यांची ठाम भूमिका होती. त्यांनी स्पष्ट सांगितले की, भारताच्या भूमीवर परकीय सत्ता स्वीकारली जाणार नाही.

१९ डिसेंबर १९६१ : स्वातंत्र्याचा सूर्योदय

       या दिवशी गोवा अधिकृतपणे भारताचा भाग बनला. गुलामगिरीचे साखळदंड तुटले. शतकानुशतके दडपलेला स्वाभिमान पुन्हा उभा राहिला. गोव्यातील प्रत्येक गावात आनंद, अभिमान आणि आशेचे वातावरण पसरले.सुरुवातीला गोवा केंद्रशासित प्रदेश होता. १९८७ मध्ये गोव्याला स्वतंत्र राज्याचा दर्जा मिळाला. आज गोवा शिक्षण, पर्यटन, कला, संगीत आणि सांस्कृतिक वैविध्यासाठी प्रसिद्ध आहे. येथे भारतीय परंपरा आणि पाश्चात्य प्रभाव यांचे अद्भुत मिश्रण दिसते.गोवा मुक्तिदिन आपल्याला सांगतो की, स्वातंत्र्य हे केवळ भूतकाळातील यश नाही, तर वर्तमानातील जबाबदारी आहे. हा दिवस बलिदानाची आठवण करून देतो आणि देशाच्या अखंडतेवर विश्वास बळकट करतो.गोवा मुक्तिदिन म्हणजे इतिहासाची आठवण, वर्तमानाची प्रेरणा आणि भविष्याची जबाबदारी. ज्या मातीतून स्वातंत्र्याचा आवाज उमटला, त्या मातीला वंदन करणे हे प्रत्येक भारतीयाचे कर्तव्य आहे. गोव्याच्या मुक्तीसाठी लढलेल्या प्रत्येक अज्ञात व ज्ञात हुतात्म्याला हा दिवस नमन करतो.