बाबासाहेबांच्या स्मृतीचा दिवस ! 'महापरिनिर्वाण दिन'

      ६ डिसेंबर हा केवळ एक दिवसांक नाही, तर तो एका युगप्रवर्तक महामानवाच्या महान कार्याला आणि बलिदानाला श्रद्धांजली अर्पण करण्याचा राष्ट्रीय संकल्प दिन आहे. भारतीय संविधानाचे शिल्पकार, थोर समाजसुधारक आणि कोट्यवधी वंचितांचे उद्धारकर्ते डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर यांच्या महाप्रयाणाच्या (६ डिसेंबर १९५६) या दिवसाला, त्यांच्या बौद्ध धम्माच्या स्वीकृतीमुळे 'महापरिनिर्वाण दिन' असे यथोचित नाव प्राप्त झाले आहे. 'महापरिनिर्वाण' ही संकल्पना बौद्ध धर्मातील अंतिम मुक्ती, शांती आणि मोक्षाची अवस्था दर्शवते आणि बाबासाहेबांच्या वैचारिक व आध्यात्मिक मुक्तीला हे शीर्षक पूर्णपणे न्याय देते. डॉ. आंबेडकरांचे जीवन म्हणजे अज्ञानाच्या अंधःकारावर ज्ञानज्योतीने मिळवलेला विजय होय. सामाजिक विषमतेमुळे आलेल्या प्रचंड अडचणींवर मात करत त्यांनी आपले शिक्षण पूर्ण केले. कोलंबिया विद्यापीठातून एम.ए. आणि पीएच.डी., लंडन स्कूल ऑफ इकोनॉमिक्समधून एम.एस्सी. आणि डी.एस्सी. तसेच ग्रेज् इनमधून बॅरिस्टर-ॲट-लॉ अशा एकापाठोपाठ एक उच्च पदव्या प्राप्त करून त्यांनी जगाला आपल्या बुद्धिमत्तेची आणि दुर्दम्य इच्छाशक्तीची ओळख करून दिली. त्यांच्या मते, शिक्षण हे सामाजिक परिवर्तनाचे सर्वात प्रभावी शस्त्र होते आणि त्यांनी आपल्या वंचितांसाठी याच शस्त्राचा उपयोग करण्यास शिकवले. डॉ. आंबेडकर यांच्या कार्याचा सर्वोच्च बिंदू म्हणजे भारतीय संविधानाची निर्मिती. मसुदा समितीचे अध्यक्ष म्हणून त्यांनी जगातील सर्वात मोठ्या लोकशाहीला एक असे सर्वसमावेशक आणि दूरदृष्टीचे कायदेशीर अधिष्ठान दिले, जे प्रत्येक नागरिकाला समानता, न्याय, स्वातंत्र्य आणि बंधुत्व या चार आधारस्तंभांवर उभे करते. बाबासाहेबांनी आपले संपूर्ण जीवन सामाजिक विषमतेविरुद्धच्या लढ्यासाठी समर्पित केले. त्यांनी केवळ राजकीय स्वातंत्र्यासाठी नव्हे, तर सामाजिक स्वातंत्र्यासाठी लढा दिला. महाडचा चवदार तळ्याचा सत्याग्रह (१९२७) आणि नाशिकच्या काळाराम मंदिर प्रवेशाचा सत्याग्रह (१९३०) हे त्यांचे ऐतिहासिक संघर्ष होते, जे वंचितांना मानवी हक्क मिळवून देण्यासाठी लढले गेले. 'मनुस्मृतीचे दहन' करून त्यांनी जातीयवादी विचारांवर कठोर टीका केली. जातिभेदावर आधारित समाजव्यवस्थेमुळे निराश होऊन, बाबासाहेबांनी १४ ऑक्टोबर १९५६ रोजी नागपूर येथे आपल्या लाखो अनुयायांसह बौद्ध धम्माचा स्वीकार केला. ही केवळ धर्मपरिवर्तनाची घटना नव्हती, तर ती सामाजिक, आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक क्रांती होती. त्यांनी प्रज्ञा (ज्ञान), शील (सद्सद्विवेक) आणि करुणा (दया) या मूल्यांवर आधारित धम्माचा स्वीकार करून, जगाला एक शांततापूर्ण आणि न्यायप्रिय जीवन जगण्याचा संदेश दिला. मुंबईतील दादर येथे असलेले चैत्यभूमी हे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे समाधीस्थळ आहे. महापरिनिर्वाण दिनानिमित्त या पवित्र स्थळी देशाच्या कानाकोपऱ्यातून आणि जगभरातून लाखो अनुयायी येतात. या अपार जनसागराची उपस्थिती बाबासाहेबांच्या विचारांवर असलेल्या दृढ निष्ठेचे प्रतीक आहे. चैत्यभूमी हे केवळ एक स्मारक नाही, तर ते मानवी आत्मसन्मानाचे आणि क्रांतीच्या धगधगत्या विचारांचे प्रेरणास्रोत आहे.