राष्ट्रीय विश्वकर्मा पूजा विशेष

        मानवी जीवनाच्या प्रत्येक घटकात श्रम, कौशल्य आणि कृतीशीलता हे महत्त्वाचे स्तंभ आहेत. या श्रमांना दैवी प्रेरणेची जोड मिळावी म्हणून भारतीय संस्कृतीत अनेक देवतांचे पूजन रूढ झालेले आहे. त्यांपैकी विशेष स्थान असलेला उत्सव म्हणजे "विश्वकर्मा पूजन". विश्वकर्मा महाराजांना सृष्टीचे मूळ शिल्पकार, स्थापत्यशास्त्रज्ञ आणि सर्व यांत्रिकी ज्ञानाचे जनक मानले जाते. त्यामुळे त्यांचा हा उत्सव धार्मिक, सांस्कृतिक व सामाजिक अशा तिन्ही आघाड्यांवर वैशिष्ट्यपूर्ण आहे.धार्मिक दृष्टिकोन पुराणांनुसार विश्वकर्मा हे देवांचे दिव्य वास्तुकार आहेत.स्वर्गातील सुवर्णमहाल, पुष्पक विमान, त्रिपुरासुराचा त्रिपुर रथ, द्वारकेचे नगरीकरण ही सर्व अप्रतिम कृत्ये त्यांच्या कुशलतेतून घडली. त्यामुळे विश्वकर्मा पूजेला केवळ कर्मपूजनाचे नव्हे तर सृजनपूजनाचे रूप दिले जाते. दरवर्षी सप्टेंबर महिन्यातील सूर्यकन्या संक्रांतीच्या दिवशी ही पूजा केली जाते. उद्योग, कारखाने, कार्यशाळा, अगदी घरगुती उपकरणे यांचेसुद्धा पूजन या दिवशी केले जाते. यामागील भावार्थ असा की प्रत्येक यंत्रामध्ये सर्जनाची दैवी ठिणगी आहे आणि श्रमातच लक्ष्मीचे वास्तव्य आहे.सांस्कृतिक परंपरा भारतीय समाज हा कृषिप्रधान व श्रमप्रधान असल्यामुळे लोखंडी साधने, यंत्रे व कार्यशाळा यांना विशेष महत्त्व दिले गेले आहे. प्राचीन काळी लोहार, सुतार, सोनार असे कारागीर वर्ग या दिवशी विशेष सण साजरा करीत. गावोगावी झांजपथक, कीर्तन-भजन, तसेच मंडप सजावट करून सामूहिक पूजनाचा कार्यक्रम केला जातो. ही परंपरा आजही जिवंत असून, कामगार व उद्योगजगतासाठी हा दिवस एकात्मतेचा आणि आत्मसन्मानाचा उत्सव ठरतो. “काम हेच पूजन” हा संदेश या परंपरेमधून समाजाला सतत मिळतो.आजच्या यांत्रिक आणि तंत्रज्ञानप्रधान युगात विश्वकर्मा पूजेचा आशय आणखी महत्त्वाचा ठरतो. अभियांत्रिकी, वास्तुकला, यांत्रिकी, संगणक व माहिती तंत्रज्ञान या क्षेत्रातील प्रत्येक अभियंता आपले कार्य विश्वकर्मा महाराजांशी नाते सांगून अभिमानाने पुढे नेत आहे. कारखाने, तंत्रनिकेतने आणि शैक्षणिक संस्था या दिवशी कार्यशाळांची उपकरणे पूजून विद्यार्थ्यांना कौशल्य आणि जबाबदारी या मूल्यांची जाणीव करून देतात. अशाप्रकारे हा उत्सव परंपरा आणि आधुनिकता यांमध्ये सुंदर पूल बांधतो.विश्वकर्मा पूजन म्हणजे केवळ देवपूजा नव्हे, तर श्रमाचा सन्मान, सृजनशीलतेचा गौरव आणि कौशल्याला मिळणारा अभिषेक होय. या दिवशी आपण केवळ यंत्रांना नव्हे तर त्यामागे असणाऱ्या मानवी श्रमांना वंदन करतो. म्हणूनच हा उत्सव धर्म, संस्कृती आणि आधुनिक प्रेरणा  या तिन्ही अंगांनी अर्थपूर्ण व अद्वितीय ठरतो.